En kısa tanımı “psikolojik zorbalık” olan gaslighting kurbanı olup olmadığınızı biliyor musunuz? Farkında olmadan başkalarının doğrularıyla mı yaşıyorsunuz? İşte gaslighting hakkında bilmeniz gerekenler…
Amerika’nın saygın sözlüklerinden biri olan Merriam- Webster tarafından bu yılın kelimesi gaslihting seçildi. 2022 yılında, kelimeyi arama oranı geçen yıllara göre yüzde 1740 arttı. Her gün arattırılan kelimenin anlamı ise sözlükte şöyle açıklanıyor: “Bir kişinin genellikle uzunca bir süre süren psikolojik manipülasyonu. Bu durum, kurbanın kendi düşüncelerinin, gerçeklik algısının veya anılarının geçerliliğini sorgulamasına neden olur ve tipik olarak kafa karışıklığına, güven ve benlik saygısının kaybına, kişinin duygusallığının belirsizliğine yol açar. Faile bağımlılık gerçekleşir.” Peki, son yıllarda kurban sayısının arttığının farkına varıldığı gaslighting nedir? Bir zorbanın kurbanı olmadığınıza emin misiniz?
Gaslighting, Türkçe karşılığı tam olmayan bir kelime. Kelimenin kökeni, 1938 yılında “Gas Light” ( Gaz Işığı) adlı bir tiyatro oyunundan geliyor. Daha sonra filmi de çekilen bu oyunda, eşine psikolojik şiddet uygulayan koca, her gece bir önceki geceden biraz daha fazla ama çok da belli etmeden yavaş yavaş gaz lambasının ışığını söndürür. Karısı durumu fark edip kocasına sorduğunda ise onu delirmekle suçlar ve karısının özgüvenini kıra, kadının kendi doğrularını sorgulamasına yol açar. Tıpkı kaynar suya atılmayıp yavaş yavaş sıcak suya atılan ve bir süre sonra suyun sıcaklığını fark etmeyen kurbağa örneğindeki gibi. Filmin konusundan da anlayacağınız üzere, gaslighting bir psikolojik işkence ve taciz yöntemi olarak tanımlanabilir. Karşıdaki kurbanın / kurbanların akıl ve ruh sağlığını sorgulamaya iten bir tür negatif yönlendirmedir.
Gaslighting, temelde güven ve sevginin suistimal edilmesidir; çünkü bu zorbalık genelde en yakınlarımız tarafından uygulanır. Otorite sahibi biri tarafından kendinden daha düşük seviyedeki kişiye yapılan bu şiddetin en fazla örneğini evliliklerde görsek de, her tür ilişkide de karşılaşabilme ihtimalimiz var. Bazen patron, bazen anne-baba, bazen arkadaş… Gaslighting uygulayanların karakter özelliklerine baktığımızda, narsist, sosyopat, zeki, asosyal, empati sahibi olmayan ve otoriter yapıda insanlar olduğunu görürüz. Bu kişiler, bu özelliklerini kullanarak karşısındaki kişinin beynine ve kalbine hükmetmeyi çok iyi başarır.
Peki, gaslighting uygulayan kişilerin yöntemleri neler derseniz… Bu yöntemi uygulayan kişiler, öncelikle kurbanını kendine tam olarak bağımlı hale getirir. Yaptıkları sorgulanan, söyledikleri yalanlanan, suçlanan kurban ise, bir süre sonra kendinden şüphe duymaya ve zorbasının tesiri altına girip onun her dediğini yapmaya başlar. Zorba, kurbanı kendine inandırmak ve onu ele geçirebilmek için bazı yöntemler uygular. Örneğin; evde her zaman aynı yerde duran bir eşyanın yerinin değiştirilmesi, önceden anlatılan bir konunun aslında hiç anlatılmamış gibi davranılması, anlatılan konunun her seferinde farklı bir şekilde anlatılıp, karşıdaki kişinin konu bütünlüğü sağlamasının engellenmesi, sürekli aldatıldığı ve sevilmediği hissini uyandırma… Tüm bunlar, kişide bir süre sonra “ kesin abartıyorum, o öyle düşünüyorsa doğrudur.” fikri uyandırıyor.
Gaslighting uygulayan kişiler, zaman içinde karşıdaki kişiyi hem ruhen hem bedenen yıpratır. Kurbanın söylediği doğru sözleri bile yalanlar ve “ ben öyle bir şey söylemedim, onu demek istemedim.”gibi cümlelerle yine haklı olduğunu savunur. Bunu yaparken de son derece bilinçli yaparlar; çünkü genellikle zeki oldukları için bunun karşıdaki insanı tüketeceğini çok iyi bilirler. Bu kişilerin eylemleri sözleriyle uyuşmaz. Örneğin; size bağırarak konuşur; ancak bunu ona söylediğinizde aslında bağırmadığını ve normal bir tonla konuştuğunu söyler ve siz bir süre sonra bu tonun onun normal ses tonu olduğu fikrini kabul edersiniz ki; bu da onun istediğidir. Bu zorbalar, zeki ve narsist kişiler oldukları için, sizinle tanıştıktan sonra size yapacağı pek çok şeyin sıralamasını kafasında planlamaya başlar. Sevdiğiniz kişilerin aslında sizi sevmediğini, sizin de onları aslında tam anlamıyla sevmediğinize inandırır. O hariç, çevrenizdeki diğer herkesin yalancı olduğunu söyler ve tek güvenebileceğiniz kişinin o olduğunu sanırsınız.
Kişiler gaslighting uygulanıp uygulanmadığının farkına kolaylıkla varamaz. Çoğu zaman karşı tarafın manipülasyonu olarak algılansa da manipülasyon ve gaslighting farklı kavramlar. Manipülasyon, genelde yanlışlıkla veya farkında olmadan uygulanırken, gaslighting bilinçli hatta projelendirilerek uygulanır. Manipülasyon, tek bir konu üzerinde sürekliliği bir noktada kesilen ve bazen sonuç almadan bitirilebilirken gasligting, kişinin neredeyse hayatının her alanına ve kararlarına müdahale eden ve sonuçta mutlak bir sonuç alma hedeflidir.
Tüm bu anlattıklarımızdan sonra gaslighting kurbanı olup olmadığınıza karar veremiyorsanız; kendinize şu soruları sorun, cevabınız evetse farkında olmasanız da hayatınıza müdahale ediliyor olabilir:
- Duygularınızın anlaşılmadığını ve gereken özeni görmediğinizi mi düşünüyorsunuz?
- Zamanla etrafınızdaki kişi sayısının azaldığının ve sosyal hayatınızın artık olmadığını mı düşünüyorsunuz?
- Haklı bile olsanız, sürekli özür dileyen taraf siz misiniz?
- Yaşadığınız herhangi bir ilişkide gergin ve güvensiz mi hissediyorsunuz?
- Sürekli onaylanma ihtiyacı duyuyor musunuz?
- Yaşadığınız ve doğruluğuna emin olduğunuz bir olayın üstü, aslında öyle olmadığı ve sizin yanlış anladığınız söylenerek kapatılıyor mu?
- Sürekli terk edilme, beğenilmeme hissi mi yaşıyorsunuz?
Özetlemek gerekirse; toplum olarak pek çoğumuz farkında olmadan da olsa, hayatımızın bir döneminde bu zorbalığa maalesef maruz kalıyoruz. Farkına varmanın zor olduğu ancak imkansız olmadığı bu psikolojik işkence yöntemini içinde bulunan kişinin algılaması zor olduğu için, bu durumdan dışarıdan bir üçüncü kişinin yardımıyla kurtulmak mümkün. Gasligting uygulayan kişinin merhametine kalan ve sürecin ne zaman biteceğinin, sizden ne kadar faydalanması gerektiğine ve sizi zamansız terk etme lüksünü kendinde bulduğu bu işkence yönteminin sonunda, kurban büyük bir boşluğa düştüğü için çevresindekilerin desteği ve ilgisinin de öneminin büyük olduğunu belirtmekte yarar var. Kurban veya işkenceci, her iki pozisyonda da olma ihtimalinizin olduğu ve kişide onulmaz yaralar açabilen gaslighting hakkında ne kadar çok şey bilir ve öğretirsek o kadar iyi…
Diğer yazımıza göz atmak isterseniz: Kişisel Gelişiminizi Destekleyecek 3 Temel Psikolojik Alışkanlık
